منظور از حجم مبنا چیست؟
بازاری را تصور کنید که در آن برای محصولی خاص، تعداد بسیار زیادی خریدار و فروشنده وجود دارد. در چنین شرایطی اگر محصول مورد نظر در یک قیمت مشخص مثلا ۳۰۰ تومانی معامله شود، صرفا انجام یک معامله ۵۰۰ تومانی نمی‌تواند قیمت محصول را در بازار افزایش دهد؛ یعنی در پایان یک روز، این معامله که روی قیمت ۵۰۰ تومانی انجام شده است، روی میانگین وزنی قیمت معاملات انجام شده در آن روز عملاً تاثیری نمی‌گذارد؛ اما اگر به جای یک معامله، تعداد بسیار زیادی معامله روی قیمت ۵۰۰ تومان انجام شود، نهایتا وزن معاملات انجام شده در این قیمت افزایش پیدا کرده، در انتهای روز قیمت ۵۰۰ تومان نیز در محاسبه میانگین قیمت معاملات آن روز تاثیرگذار خواهد بود. این حجم مورد نیاز برای تاثیرگذاری یک قیمت مشخص روی میانگین قیمت معاملات روز به حجم مبنا معروف است. در ادامه مفهوم حجم مبنا در بورس و فرابورس را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
طبق مصوبه سازمان بورس و اوراق بهادار که از اسفند ماه سال ۱۳۹۸ اجرایی شده است، حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران چهار درده هزارم (۰.۰۰۰۴) تعداد سهام شرکت می باشد.
حداقل ارزش مبنا برای تمام شرکت‌ها معادل ۵۰ میلیارد ریال و حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر، ۱۲۰ میلیارد ریال و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، ۱۰۰ میلیارد ریال تعیین شده است که تعداد آن بر اساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال میشود.
مزایای تعریف حجم مبنا
سال ۱۳۸۲ برای ایجاد جوی به نسبت آرام و دور از هیجان در بورس، مفهوم حجم مبنا توسط سازمان بورس معرفی شد. در نتیجه معرفی این مفهوم، امکان نوسان قیمت غیرمعمول برای سهم‌ها از بین می‌رود و قیمت‌ها تنها در صورتی روی قیمت پایانی تاثیر می‌گذارند که حجم معاملات انجام شده روی آن‌ها از میزانی مشخص بیشتر باشد. این میزان مشخص به «حجم مبنا» معروف است. برای درک بهتر این عبارت لازم است ابتدا با برخی مفاهیم دیگر آشنا شوید.
آشنایی با مفاهیم کاربردی در تابلوی معاملات بورس
زمانی که صفحه مربوط به هر کدام از نمادها را در سایت tsetmc باز می‌کنید، درست پایین عنوان نماد، چنین جدولی را مشاهده می‌کنید که در ادامه هر یک از این عناوین را به طور خلاصه معرفی می‌کنیم.
1- آخرین معامله
منظور از آخرین معامله در سایت tsetmc، قیمت آخرین معامله‌ای است که سهم مورد نظر در آن روز (یا آخرین روز معاملاتی) با آن معامله شده است. به‌عنوان مثال اگر قیمت آخرین معامله سهام یک شرکت در بازار 9500 ریال باشد، یعنی آخرین معامله این سهم در قیمت 9500 ريال انجام شده است. کنار قیمت آخرین معامله، دو عدد دیده میشود. (در مثال فوق، اعداد 100 و 1.04%-) این اعداد به ترتیب بیانگر تغییر ریالی و درصد تغییرات آخرین معامله نسبت به قیمت پایانی روز قبل هستند. در نظر داشته باشید در سایت tsetmc تغییرات مثبت با رنگ سبز و تغییرات منفی با رنگ قرمز به نمایش درمی‌آیند. در مثال بالا آخرین معامله سهم مورد نظر نسبت به قیمت پایانی روز قبل 9500 ریال، معادل 1.04درصد کاهش یافته است؛ اما منظور از قیمت پایانی چیست؟
2- قیمت پایانی در tsetmc
در سایت tsetmc پس از آخرین معامله، قیمت پایانی ذکر میشود. منظور از قیمت پایانی، میانگین وزنی قیمت معاملات سهام مورد نظر است. در واقع هر سهم در طول روز در قیمت‌های مختلفی معامله میشود و در انتهای معاملات روز، میانگین وزنی این قیمت‌ها به عنوان قیمت پایانی در تابلوی معاملات درج میشود. علت اینکه قیمت پایانی به صورت میانگین وزنی محاسبه میشود، این است که تاثیر حجم معاملات انجام شده روی هر قیمت نیز در محاسبه قیمت پایانی در نظر گرفته شود. یعنی اگر سهمی در یک قیمت خاص بیش از سایر قیمت‌ها مورد معامله قرار بگیرد، قیمت پایانی به آن عدد نزدیک‌تر خواهد بود. برای آشنایی بیشتر با مفهوم قیمت پایانی و قیمت آخرین معامله می‌توانید به مقاله «تفاوت قیمت پایانی و قیمت آخرین معامله در تابلوخوانی» مراجعه کنید.
3- حجم معاملات
از دیگر مواردی که در تابلوی معاملات به آن اشاره میشود، حجم معاملات سهم مورد نظر است. حجم معاملات، تعداد سهام معامله شده نماد مورد نظر در روز جاری یا آخرین روز معاملاتی را نمایش می‌دهد. به‌عنوان مثال در جدول فوق حجم معاملات حدود 9 میلیون و 526 هزار سهم بوده است.
4- حجم مبنا
یک‌بار دیگر به مثال فوق توجه کنید. همان‌طور که در مثال مشاهده می‌کنید، درصد تغییرات آخرین معامله و قیمت پایانی دقیقا مانند هم هستند. همان‌طور که در قسمت‌های قبل اشاره کردیم، آخرین معامله نشان‌دهنده قیمت آخرین معامله انجام شده در روز معاملاتی آخر و قیمت پایانی، میانگین وزنی قیمت‌های معاملات سهم در آن روز است. همچنین از تعریف قیمت پایانی به‌یاد دارید که هرچه حجم معاملات انجام شده در یک قیمت خاص بیشتر باشد، قیمت پایانی به آن قیمت نزدیک‌تر خواهد بود؛ بنابراین اگر بخواهیم قیمت پایانی یک سهم به‌طور کامل از معاملات روز تاثیر بگیرد، لازم است حجم معاملات انجام شده در آن قیمت به حد مشخصی برسد. این حد مشخص در بازار سرمایه با عنوان حجم مبنا یاد میشود. به‌عبارت دیگر می‌توان گفت حجم مبنا تعداد سهامی است که در یک روز باید معامله شود تا قیمت پایانی دقیقا برابر میانگین وزنی معاملات روز باشد. هرچه تعداد سهام معامله شده در روز کمتر از حجم مبنای سهم باشد، تغییرات قیمت پایانی نیز به همان میزان کمتر خواهد بود.
قوانین مربوط به حجم مبنا
حجم مبنا با توجه به دستورالعمل‌ها و اطلاعیه‌های منتشر شده توسط سازمان بورس تعریف و محاسبه میشود. به‌عنوان مثال طبق مصوبات هیئت مدیره بورس تهران حجم مبنای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران، به شرطی که حاصل ضرب حجم مبنا در قیمت پایانی آخر هفته شرکت حداقل ۵ میلیارد تومان باشد، معادل ۰.۰۰۰۴ تعداد کل سهام شرکت است.
در نظر داشته باشید حجم مبنای شرکت‌های مختلف براساس میزان سرمایه ثبتی شرکت، بازاری که سهام در آن معامله میشود، بورس(بازار اول و دوم)، فرابورس(بازار اول، دوم و پایه) و… و البته وجود یا عدم وجود بازارگردان متفاوت خواهد بود.
سوالات متداول
حجم مبنا چیست؟
حجم مبنا یکی از قوانینی است که به عنوان یک عامل کنترلی در برابر نوسانات شدید قیمت سهام وضع میشود. حجم مبنای یک سهم در واقع تعداد سهمی است که باید در طول یک جلسه معاملاتی خرید و فروش شود. با رسیدن به حجم مبنا قیمت پایانی آن سهم، برابر با میانگین وزنی قیمت در آن روز میشود.
حجم مبنای شرکت‌های بورسی چقدر است؟
طبق مصوبه سازمان بورس، حجم مبنای کلیه شرکت‌های بورسی چهار در ده هزارم (۰.۰۰۰۴) تعداد سهام شرکت است.
حداقل و حداکثر ارزش مبنا در شرکت‌های بورسی چقدر است؟
حداقل ارزش مبنا برای تمام شرکت‌ها معادل ۵۰ میلیارد ریال و حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر، ۱۲۰ میلیارد ریال و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، ۱۰۰ میلیارد ریال تعیین شده است که تعداد آن بر اساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال میشود.
لزوم آموزش بورس پیش از اقدام به خرید و فروش سهام
در این مقاله، حجم مبنا را به‌عنوان یکی از داده‌هایی که در تابلوی معاملات بورس و فرابورس ارائه میشود، مورد بررسی قرار داده، به هدف درک بهتر این مفهوم چند مورد دیگر از اطلاعاتی که در تابلو وجود دارد را نیز معرفی کردیم؛ اما همان‌طور که از بررسی صفحات مربوط به هر نماد مشخص است، سایت tsetmc اطلاعات بسیار دیگری را نیز در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد که آشنایی با مفهوم هرکدام از آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و هر یک به نوبه خود بر میزان موفقیت افراد در خرید و فروش سهام تاثیر می‌گذارند. در نتیجه بسیار مهم است افرادی که می‌خواهند به شیوه مستقیم در بورس سرمایه‌گذاری کنند، حتما بعد از دریافت کد بورسی نسبت به دریافت آموزش بورس و کسب مهارت برای فعالیت در این بازار اقدام کنند.