ترازنامه یکی از اساسی‌ترین صورت‌های مالی شرکت‌های سرمایه‌گذاری است که به صورت رابطه‌ای مابین دارایی، بدهی و حقوق صاحبان سهام مطرح می‌گردد، بدین صورت که :
مجموع منابع اقتصادی شرکت یا همان دارایی‌ها مساوی است با مجموع تعهدات اقتصادی شرکت یعنی بدهی‌ها باضافه حقوق صاحبان سهام.
سند ترازنامه که معمولاً به شکل حرف تی در انگلیسی می‌باشد به این شکل تنظیم می‌شود که همواره در ستون سمت راست دارایی‌ها قرار می‌گیرد و ستون سمت چپ مربوط به بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام می‌باشد. در شیوه تنظیم ترازنامه درشرکت‌های ایرانی با بعضی شرکت‌های کشورهای دیگر تفاوت‌هایی نیز مشاهده می‌شود. اما برای تحلیل وآنالیز آن نیاز به شناخت برخی مفاهیم و اقلام ترازنامه وجود دارد.
اقلام ترازنامه
در مورد اقلام ترازنامه و شیوه‌های مختلف حسابداری که در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد، قوانین مشخص و روش‌های خاص حسابداری وجود دارد که هر واحد تجاری مطابق با نوع عملکرد و شرایط مالی خاص مشمول یکی از این طبقه‌بندی‌ها می‌گردد. بهتر است با این طبقه‌بندی‌ها و اصطلاحاتشان بیشتر آشنا شویم.
دارایی‌های جاری
به وجه نقد یا معادل نقد، یا دیگر دارایی‌های شرکت که انتظار داریم در طول مدت یک سال از تاریخ ترازنامه طی چرخه عملیاتی، مصرف یا فروخته شده و به وجه نقد یا دارایی نقد شونده دیگری تبدیل شود، دارایی‌های جاری می‌گوییم.
وجوه نقد
شامل تمام موجودی نقدی (موجودی صندوق) و سپرده‌های دیداری نزد بانک‌ها و موسسات مالی (موجودی نزد بانک‌ها) و همچنین تنخواه‌گردان‌ها و وجوه در را (که بعداً مطالبه می‌گردد) می‌باشد.
سرمایه‌گذاری‌های جاری
به سرمایه‌گذاری‌هایی که بلند مدت نباشد و طی مدت یک سال از تاریخ ترازنامه به فروش برسد سرمایه‌گذاری‌های جاری می‌گویند. این سرمایه‌گذاری‌ها از محل وجوه نقد مازاد و با هدف فروش کوتاه مدت نگهداری می‌شوند.
حساب‌ها و اسناد دریافتنی تجاری و سایر حساب‌ها و اسناد دریافتنی
صورت‌های مالی حساب‌ها و اسناد دریافتنی تجاری به طور مجزا در قبال فروش کالا یا خدمات تنظیم می‌شود اما سایر حساب‌ها و اسناد دریافتنی بر اساس خالص ارزش بازیافتنی بدون در نظر گرفتن مبلغ اقلام مشکوک‌الوصول محاسبه می‌گردند.
موجودی کالا و مواد
به تمامی کالا و موادی که در شرکت تولید شده یا در حال ساخت باشد، یا جزء مواد اولیه و بسته‌بندی محسوب گردد یا سفارش داده شده و در راه باشد و یا حتی به طور امانی نزد شرکت نگهداری شود، موجودی کالا و مواد گویند.
پیش‌پرداخت هزینه و سفارش‌ها
پیش‌پرداخت هزینه‌هایی که در طول مدت یک سال و چرخه عملیاتی منقضی شوند، جزء دارایی‌های جاری به شمار می‌آیند اما اگر این هزینه‌ها مربوط به دوره بیش از یک سال باشد در زمره دارایی‌های غیر جاری قرار می‌گیرد.
دارایی‌های غیر جاری
تمامی دارایی‌هایی که مطابق تعریف، جزء دارایی‌های جاری محسوب نمی‌شوند، دارایی‌های غیر جاری را تشکیل می‌دهند.
سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت
سرمایه‌گذاری‌هایی که شرکت قصد نگهداری آنها برای بلند مدت را داشته باشد و به طور مستمر در فعالیت‌های تجاری مورد استفاده قرار گیرند، جزء دارایی‌های غیر جاری محسوب می‌شوند.
دارایی‌های ثابت مشهود
دارایی‌هایی که توسط یک شرکت تجاری برای تولید و عرضه کالا، ارائه خدمات، اجاره و یا مقاصد اداری نگهداری می‌شوند، دارایی‌های ثابت مشهوداند. ازجمله: زمین، ساختمان، وسایل نقلیه، لوازم و اثاثیه.
دارایی‌های غیر مشهود
دارایی‌های غیر نقدی و آنهایی که ماهیت عینی ندارند، نامشهود می‌باشند. به شرط آنکه قابل تشخیص باشند، به هدف استفاده بیشتر از یک دوره مالی فراهم شده باشد و البته اینکه برای تولید و عرضه کالا، ارائه کالا و خدمات و یا اجاره و خدمات اداری نگهداری گردند.
بدهی‌های جاری
بدهی‌هایی که در طول مدت یک سال از تاریخ ترازنامه یا به عبارتی طی یک چرخه عملیاتی احتمال تسویه آنها وجود داشته باشد، بدهی‌های جاری هستند. اگر پرداخت بدهی به بعد از چرخه عملیاتی موکول شود جزء بدهی‌های غیر جاری به شمار آمده و از محل دارایی‌های غیر جاری تسویه می‌شود. بدهی‌های جاری یک شرکت تجاری شامل موارد ذیل است.
حساب‌ها و اسناد پرداختنی تجاری و سایر حساب‌ها و اسناد پرداختنی
این بخش شامل تعهدات مبتنی بر خرید خدمات و کالا در یک شرکت تجاری می‌شود. و به جز این بدهی‌های تجاری، سایر بدهی‌ها به عنوان سایر حساب‌ها و اسناد پرداختنی به شمار می‌آید.
پیش‌دریافت‌ها
دریافت‌هایی که پیش از ارائه کالا و خدمات انجام شده و شرکت را در قبال آن متعهد می‌کند در زمره بدهی‌های جاری محسوب می‌شود به شرطی که تعهد در طی چرخه عملیاتی ادا شود
سود سهام
سود سهام پرداختی که بعد از تصویب مجمع عمومی صاحبان سهام مشخص می‌شود، لازم است طی مدت هشت ماه پس از برگزاری مجمع عمومی پرداخت گردد و در گروه بدهی‌های جاری قرار می‌گیرد.
تسهیلات مالی
در میان بدهی‌های جاری شرکت باید تسهیلات مالی کوتاه مدت و همچنین بخش‌هایی از تسهیلات مالی بلند مدتی را که طی یک سال از تاریخ ترازنامه، یا در طول چرخه عملیاتی پرداخت شوند را نیز محسوب کرد.
بدهی‌های غیر جاری
بدهی‌های بلند مدت و به طور کلی بدهی‌هایی که انتظار می‌رود نتوان آنها را در طول مدت یک سال از تاریخ ترازنامه و یا طی یک چرخه عملیاتی پرداخت کرد؛ بدهی‌های غیر جاری هستند. بدهی‌های غیر جاری به موارد ذیل تقسیم می‌شوند.
تعهدات بلند مدت اجاره سرمایه‌ای
در میان اموال شرکت، اجاره‌هایی که مخاطرات و یا مزایای ناشی از مالکیت دارایی‌های شرکت را به مستاجر منتقل کند، تحت عنوان اجاره سرمایه مطرح می‌گردد. اجاره سرمایه هم تحت عنوان بدهی و هم دارایی باید در ترازنامه درج شود. تعهدات ناشی از اجاره سرمایه‌ای مطابق شرایط زمانی می‌توانند جاری یا غیر جاری باشند.
تسهیلات مالی دریافتی بلند مدت و اوراق مشارکت
تسهیلات مالی بلند مدت که تمام یا بخشی از آنها طی یک سال از تاریخ ترازنامه و یا در طول چرخه عملیاتی تسویه نمی‌شوند، همچنین اوراق مشارکت نیز نوعی از تسهیلات به شمار می‌آیند که از طریق عرضه به عموم مردم، می‌توانند منابع مالی شرکت را تامین کنند.
سرمایه
در شرکت‌های سهامی، سرمایه شرکت به سهام تقسیم شده و حقوق صاحبان سهام در برگه سهام با مشخصات نام شدکت، مبلغ پرداخت شده، نوع سهم، تعداد سهام و مبلغ اسمی سهم نشان داده می‌شود. حال مجموع مبالغ اسمی کل سهام تحت عنوان سرمایه قانونی شرکت مشخص و معرفی می‌گردد. اگر مبلغ سرمایه‌گذاری شده بیشتر از مبلغ اسمی کل سهام باشد، تفاوت آن را تخت عنوان صرف سهام بیان می‌کنند اما چنانچه میزان سرمایه‌گذاری کمتر از مبلغ اسمی سهام باشد، ممکن است سرمایه‌گذاران از جانب دادگاه مجبور و متعهد به پرداخت مابه‌تفاوت این مبلغ گردند.
سود انباشته
از آغاز فعالیت یک شرکت تجاری به میزان سودهای تقسیم نشده یا تخصیص نیافته پس از کسر زیان‌های تحمیلی، سود انباشته می‌گویند. میزان سود انباشته نشان می‌دهد که منابع داخلی شرکت از محل فعالیت‌های شرکت تامین مالی شده و یا سرمایه‌گذاری مجدد توسط صاحبان سهام صورت گرفته است.
جمع‌بندی
دانستن مفاهیم فوق بدیهیات اولیه‌ای محسوب می‌شوند که برای تحلیل ترازنامه لازم بوده اما کافی نیستند. برای آنکه بتوان آنالیزی صحیح و قابل استناد از ترازنامه یک شرکت تجاری ارائه داد، به مطالعات و یادگیری شیوه‌های تحلیلی نیاز دارد.
ترازنامه